Στο πλαίσιο του αφιερώματος για τη συμβολή των Επτανησίων στην Επανάσταση του 1821, μιλήσαμε με τον υπεύθυνο δημοσίων σχέσεων της Ένωσης Επτανησίων Ελλάδας, κύριο Φώτη Σώλο, για τον Κάλαμο από τον οποίο κατάγεται, και τον ρόλο που διαδραμάτισε το μικρό νησί των Επτανήσων στην Επανάσταση.

Συνέντευξη: Λυγερή Βικάτου

Μνημείο τιμής και ευγνωμοσύνης των Μεσολλογιτών στους κατοίκους του Καλάμου,
για τη φιλοξενία που παρείχαν κατά την έξοδο του Μεσολογγίου

Πριν μας μιλήσετε για τη συμβολή του Καλάμου στην Επανάσταση, θα ήθελα να μας πείτε δύο λόγια για το όμορφο αυτό νησί του Ιονίου. Πού ακριβώς βρίσκεται ο Κάλαμος και πού ανήκει διοικητικά;

Ο Κάλαμος βρίσκεται γεωγραφικά βόρεια της  Ιθάκης και νότια της Λευκάδας , προσεγγίζοντας ανατολικά σε πολύ μικρή απόσταση τις δυτικές ακτές της Αιτωλοακαρνανίας.   Είναι ένα από τα πιο πράσινα νησιά της Ελλάδας και έχει για το μέγεθός του, αρκετά μεγάλο ορεινό όγκο. Είναι ονομαστό το πευκόφυτο δάσος του που φθάνει μέχρι τη θάλασσα και οι μικρές του παραλίες με το ψιλό βότσαλο.

Παρά τη κοντινή του απόσταση από την Αιτωλοακαρνανία , ανήκει διοικητικά στο Νομό  Λευκάδας  και από το 2010 με τη μεταρρύθμιση του Καλλικράτη, στον ενιαίο Δήμο Λευκάδας. Πριν τη δεκαετία του 70 ανήκε διοικητικά στον Νομό Κεφαλληνίας και στην Επαρχία Ιθάκης. Το νησί αυτό καθώς και το διπλανό νησάκι ο Καστός, ανήκαν από την Ενετοκρατία, πάντοτε στα Επτάνησα.

Ποια ήταν η συμβολή του Καλάμου -που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν - στην Επανάσταση του 1821;

Το μικρό αυτό νησάκι λοιπόν, είχε τεράστια και αντιστρόφως ανάλογη με το μέγεθός του,  συμβολή στην Επανάσταση του 1821. Ήταν καταφύγιο.

Στα προεπαναστατικά χρόνια οι Σουλιώτες έστειλαν εκεί τα γυναικόπαιδα τους καθώς πολεμούσαν τον Αλή Πασά. Το εκκλησάκι του Αγίου Δονάτου δηλώνει άλλωστε την  παρουσία τους.  Όταν η Στερεά Ελλάδα μπήκε στην Επανάσταση, οι οικογένειες του Καραισκάκη, του Βαρνακιώτη και πολλές άλλες οικογένειες αγωνιστών έμεναν εκεί για να μπορούν αυτοί οι πολεμιστές της λευτεριάς να πολεμούν ήσυχοι τους Τούρκους χωρίς να φοβούνται αντίποινα. Ο Κάλαμος τότε ανήκε στην Αγγλία και επάνω στο νησί υπήρχε αγγλικός στρατός. Η φιλοξενία τους λοιπόν ήταν ασφαλής και σωτήρια. Βέβαια αυτό δεν ήταν από την αρχή δεδομένο, καθώς οι Άγγλοι δεν ήθελαν τους επαναστάτες και τους έδιωχναν. «Διωγμένοι από τον Κάλαμο με τη ψυχή στο στόμα χιλιάδες γυναικόπαιδα δε βρίσκουν χούφτα χώμα να μείνουν ακυνήγητα κι χάρος δεκατίζει» έχει γράψει ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Με τις φωνές των φιλελλήνων όμως, ο Κάλαμος παραχωρήθηκε και επίσημα σαν καταφύγιο για τους αγωνιστές και τις οικογένειές τους.  Βέβαια, τα διπλωματικά παιγνίδια των Βρετανών με τη Μεγάλη Πύλη τους έκανε να αλλάζουν τη στάση τους σε σχέση με τους πρόσφυγες.

Το νησί έπαιξε ρόλο και στην πολιορκία του Μεσολογγίου;

Από τη πρώτη πολιορκία του Κιουταχή ο Κάλαμος φιλοξενούσε τον άμαχο πληθυσμό.  Η χρονική στιγμή όμως που το νησί έφτασε να έχει 60.000 – 70.000 κόσμο ήταν το 1826, όταν έπεσε το Μεσολόγγι από την πολιορκία του Ιμπραήμ Πασά ο οποίος μαζί με τον Κιουταχή δημιούργησε έναν ασφυκτικό κλοιό που οδήγησε στη πτώση του. Τότε, όχι μόνο από το Μεσολόγγι αλλά και από όλη τη γύρω περιοχή, πέρασαν στον Κάλαμο για να γλιτώσουν από τη μανία των Τούρκων στρατιωτών. Έτσι εκτός από το Σπύρο Καραισκάκη, γιο του ένδοξου αρχιστράτηγου της Επανάστασης, στο νησί μεγάλωσαν και δύο μετέπειτα πρωθυπουργοί της Ελλάδας  που ήταν αδέρφια. Οι Δημήτριος και Ζηνόβιος Βάλβης που κατάγονταν από τη γειτονική στο Μεσολόγγι κωμόπολη, το Αιτωλικό.

Σε αυτοσχέδιες καλύβες και σε σκηνές χιλιάδες ταλαιπωρημένοι άνθρωποι κατάφεραν να επιβιώσουν από τις  κακουχίες.  Με τη βοήθεια του Αγγλικού Στόλου, έφερναν τρόφιμα στους κυνηγημένους. Λέγεται ότι φτιάχτηκε πρόχειρο νοσοκομείο για τους τραυματίες και τους αρρώστους.  Ένας θρύλος λέει «εκατό φούρνοι φούρνιζαν» για να ταΐσουν τους πεινασμένους και δεν έφταναν.

Η φιλοξενία των Μεσολογγιτών - και όχι μόνο - ήταν σωτήρια.

Αν δεν απατώμαι, υπήρξε αναγνώριση αυτής της προσφοράς και από τον Δήμο Μεσολογγίου.

Ο Δήμος της Ιεράς Πόλης του Μεσολογγίου έχει απονείμει μετάλλιο στην Κοινότητα Καλάμου ως ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης για τη φιλοξενία που πρόσφεραν οι πρόγονοί μας στους κυνηγημένους αυτούς ανθρώπους . Κάθε χρόνο, στον επίσημο εορτασμό της Εξόδου, ο Δήμαρχος Μεσολογγίου απευθύνει πρόσκληση στον εκλεγμένο  Αντιπρόσωπο  του νησιού να παρίσταται μαζί με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

Ο πολιτιστικός σύλλογος Διέξοδος μαζί με τον Ναυτικό Όμιλο Μεσολογγίου διοργάνωσαν επίσης, τον Ιούλιο του 2018 , μια εκδήλωση στον Κάλαμο όπου έγιναν τα αποκαλυπτήρια ενός περικαλλούς μνημείου τιμής και ευγνωμοσύνης  που φιλοτέχνησε ο εικαστικός Βαγγέλης Ρόμπολας.         

Ο Κάλαμος δεν είναι απλά ένα όμορφο νησί. Είναι ένα κομμάτι της ιστορίας αυτού του τόπου που πολλοί αγνοούν.  Και πριν την Έξοδο του Μεσολογγίου και μετά την Έξοδο το νησί μας κατά το μεγαλύτερο διάστημα αποτέλεσε ένα ασφαλές καταφύγιο για τους αδύναμους (γυναικόπαιδα) και τους κυνηγημένους. 

Ευχαριστούμε για το μικρό αυτό ταξίδι στην ιστορία του Καλάμου. Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να προσθέσετε;

Ναι. Θεωρώ ότι η ελληνική Πολιτεία, τιμής ένεκεν, για ιστορικούς λόγους, έπρεπε να έχει ανακηρύξει το νησί μας σε Δήμο, όπως ήταν μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, ο Δήμος Καρνίων (μαζί με τον Καστό). Προτείνουμε λοιπόν, για τα 200 χρόνια μετά από την Επανάσταση, το ελληνικό κράτος να κάνει αυτό που λησμόνησε.

 Το xαρακτηριστικό πευκόφυτο δάσος του Καλάμου, που φθάνει μέχρι την παραλία

Κεντρική άποψη του Καλάμου που ξεχωρίζει το λιμάνι (Μώλος)

 H Παραλία της Αγραπιδιάς