Και αν για το δεύτερο, το σύνθημα «ψωμί, παιδεία, ελευθερία», δίνει από μόνο του μια πρώτη απάντηση, για τις συνθήκες που οδήγησαν στην έκρηξη, για το καθεστώς τρόμου, τυραννίας και εκμηδένισης κάθε αξίας που βίωσε η χώρα, δεν υπάρχει πιο αξιόπιστος και αμείλικτος μάρτυρας από τους «Ανθρωποφύλακες» του Περικλή Κοροβέση.

Ίσως όλα να έχουν ειπωθεί για την κατάθεση-καταγγελία ενός ανθρώπου που έζησε τη φρίκη των βασανιστηρίων και είχε τη δύναμη να εκθέσει δημοσίως τις πληγές και την αλήθεια του, να κάνει γνωστό σε όλους το πρόσωπο του τέρατος. Να γράφει μάλιστα γι’αυτό κάποιος που δεν έχει ζήσει από κοντά τα γεγονότα, είναι σαν να προσπαθεί να περιγράψει το φεγγάρι κάποιος που δεν βγήκε ποτέ στην επιφάνεια της γης. Ακόμη κι αυτός που ζει όμως κάτω από τη γη, μπορεί να μάθει πως το φεγγάρι υπάρχει. Και φέγγει. Και μπορεί να αναγνωρίσει σε ένα βιβλίο-μαρτυρία καταπέλτη τον καλύτερο τρόπο για να μάθουν οι νεότεροι τι ακριβώς ήταν το καθεστώς της επταετούς δικτατορίας, τι ήταν αυτό που οδήγησε στο ξέσπασμα του Πολυτεχνείου, τι είναι αυτό από το οποίο πάντα κινδυνεύει η ελευθερία των ανθρώπων, τι μπορεί να κάνει η εξουσία όταν μείνει ανεξέλεγκτη.

Ήμουν φοιτήτρια όταν άκουσα τον ίδιο τον Κοροβέση να μιλά για το βιβλίο σε κάποια εκδήλωση. Είχα ήδη διαβάσει το βιβλίο. Και αν θυμάμαι κάτι, είναι πως δεν μπορούσα να τον κοιτάξω στα μάτια. Πώς κοιτάει κανείς στα μάτια αυτόν που περιγράφει το σκοτάδι με απόλυτη ψυχραιμία; Που έχει βγει στο φως χωρίς να έχει χάσει ένα κομμάτι της ανθρωπιάς του εκεί που άλλοι θα έχαναν τον εαυτό τους; Κανείς και ποτέ δεν τόλμησε να τον ρωτήσει πώς τα κατάφερε. Αλλά, για αγαθή τύχη δική μας και της ιστορικής μνήμης, συνέβη. Και έμεινε μια κατάθεση γεγονότων και ψυχής για να θυμόμαστε πάντα ποιοι είναι και τι μπορούν να κάνουν οι ανθρωποφύλακες. Και να έχουμε τον νου μας.

*Το βιβλίο του ανυπότακτου κεφαλλονίτη της αντίστασης και των γραμμάτων που δεν είναι πια μαζί μας στηρίχτηκε στην κατάθεσή του στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και ξεσήκωσε διεθνές κύμα διαμαρτυρίας για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα της Χούντας. Είναι η πιο ξεκάθαρη απάντηση στο ερώτημα «τι είναι δικτατορία» και ένας φόρος τιμής σε όλους όσους έχουν υποφέρει σε τέτοια καθεστώτα.

Λυγερή Βικάτου.