Η συμβολή των Ιθακησίων στην Επανάσταση του 1821 θα αποδειχθεί πολύμορφη και πολυδιάστατη. Τόσο αυτών που ζουν και δραστηριοποιούνται στο νησί όσο και των αποδήμων που ζουν στην Κωνσταντινούπολη στη Μολδαβία, τη Νότια Ρωσία και των καπετάνιων και γενικά των ναυτικών που οργώνουν τη Μαύρη Θάλασσα.
Ο ντόπιοι περιθάλπουν στο νησί τραυματίες από τη Στερεά Ελλάδα, την Ήπειρο, την Πελοπόννησο, φιλοξενούν πρόσφυγες και συντηρούν γυναικόπαιδα. Ντόπιοι και απόδημοι εντάσσονται στη Φιλική Εταιρία, προσφέρουν χρήματα ή στέλνουν τρόφιμα και πολεμοφόδια στους επαναστατημένους συμπατριώτες τους, παίρνουν μέρος στις στεριανές ή θαλάσσιες πολεμικές επιχειρήσεις. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, στο νησί βρίσκουν καταφύγιο οι διωκόμενοι αγωνιστές των απέναντι περιοχών. Ο Αλή Πασάς αρκετές φορές απειλεί με αντίποινα επειδή έλληνες κλέφτες και αρματωλοί χρησιμοποιούν ως άσυλο το νησί έως ότου ο γερουσιαστής Ιθάκης Βασίλειος Ζαβός αναλαμβάνει να διαπραγματευτεί το θέμα με τον ίδιο τον Αλή Πασά τον Μάιο του 1806.
Άλλωστε, πρώτα δείγματα πίστης στην Ελευθερία έχει δείξει η Ιθάκη με τη συμμετοχή ανδρών στον στόλο και τον στρατό των αδερφών Ορλώφ.
Στην αφετηρία άλλωστε της Επανάστασης στο Γαλάτσι, την 21η Φεβρουαρίου, η Ιθάκη κατέχει τιμητική θέση. Γιατί ο θεμέλιος λίθος της Επανάστασης, το πρώτο βόλι ανήκει σε έναν θιακό. Τον Χιλίαρχο Βασίλειο Καραβία - Τσεμπερη ο οποίος εξολόθρευσε την Τουρκική Φρουρά και το κατέλαβε επικεφαλής θιακών και άλλων Ελλήνων στρατιωτών εκ Ρουμανίας.
Και αν Θιακός έριξε το πρώτο βόλι και στη στεριά και στη θάλασσα, θιακός έριξε κααι το τελευταίο!
Θιακός ήταν και ο στρατηγός Διονύσιος Ευμορφόπουλος ο οποίος στα 1829 στον Ωρωπό έδινε την τελευταία μάχη για την ελευθερία, κλείνοντας τον Αγώνα για την Ανεξαρτησία.
Και άλλα σημαντικά ονόματα Θιακών συνδέονται με την Επανάσταση, σκορπισμένα σε διάφορες γωνιές της Ελλάδας και του κόσμου, τονίζοντας τη συμβολή της Ιθάκης στον Αγώνα. Όπως οι:
Ιερόθεος Δενδρινός, Χρύσανθος Καραβίας και Αναστάσιος Καραβίας στη Σμύρνη
Παπαπέτρος στο Μεσολόγγι και το Καρπενήσι
Γρηγόρης Ξανθόπουλος στην Ύδρα
Ευστάθιος Καραβίας-Πιέρος στις Κυδωνιές (Αϊβαλί)
Διονύσιος Δρακούλη στην Πάρο και τη Μύκονο
Μελέτιος Πεταλάς-Λιοσάτος σε: Πάτρα, Άρτα και Μεσολόγγι
Σαμουήλ Κασσιανός στο "Ξαντάσι" της Ρουμανίας
Αβράμιος Παϊσης στο "Ιάσιον"
Νικόλαος Βλασσόπουλος στο Βουκουρέστι
Γεώργιος Βέττος, Πρόξενος της Ρωσίας
και άλλοι...
Στα πρώτα ιδρυτικά μέλη της Φιλικής Εταιρίας (τρίτο), βρίσκουμε τον ζωηρό και γλωσσομαθέστατο Νικόλαο Γαλάτη, τον τόσο παρεξηγημένο λόγω του ενθουσιασμού και της αθυροστομίας του, που οδήγησαν στην εξόντωσή του. Ωστόσο η προσφορά του και το έργο του σε βάθος χρόνου άρχισε να αναγνωρίζεται και η μνήμη του να αποκαθίσταται. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε και τον Λάμπρο Ζαβό που συνέδραμε με την επιστημονική του σκέψη αλλά και όλη του την περιουσία στον Αγώνα.
Ανάμεσα στους οπλαρχηγούς Ιθακήσιοι είναι, μεταξύ άλλων, οι: Γεώργιος Βαρνακιώτης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Βασίλειος Καραβίας και Διονύσιος Ευμορφόπουλος.
Στον κλήρο έχουμε τους Αρχιεπισκόπους: Ευγένιο Καραβία, Γρηγόριο Δενδρινό και Γρηγόριο Λεκατσά και τους αρχιμανδρίτες: Κωνσταντίνο Λάτσα, Αβράμιο Παϊζη.
Μια αναφορά ωστόσο πρέπει και στους πλοιάρχους που ήταν με πλοία και πλήρωμα στο Γαλάτσι για να συνδράμουν στον Αγώνα του 1821. Είναι οι: Ευστάθιος Αλευράς, Αθανάσιος Μαρούλης, Νικόλαος Μαράτος, Σπύρος Αρσένης, Ευστάθιος Μακρής, Γεώργιος Δενδρινός, Πάνος Χαλκιόπουλος, Σπύρος Νικολ.Σταθάτος, Σπύρος Αναστ. Σταθάτος, Διαμαντής Ζαμπέλης, Σπύρος Πεταλάς-Ακάκιος, Γιακουμής Καραβίας, Ιωάννης Μαράτος, Αντώνης Μαράτος.
Σημειώνεται ότι στην αφήγηση των πολεμικών επιχειρήσεων και όσα διαδραματίστηκαν στον ποταμό Προύθο τον Φεβρουάριο του 1821 αναφέρεται ότι στην ξηρά οι Ιθακήσιοι προηγήθηκαν των υπολοίπων Ελλήνων. Αλλά και στη θάλασσα έδρασαν πολύ πριν υψωθεί η σημαία του Αρχιεπισκόπου Γερμανού και πολύ πριν εμφανιστούν στον πολεμικό ορίζοντα οι γενναίοι ναυμάχοι της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών.
Πηγές:
Αρχειακό Υλικό - Ημερολόγιο Ιθάκης 1930
Απομνημονεύματα Αγωνιστών της Επανάστασης
Χειρόγραφα Συντ/ρχη Γερ. Π. Πέτα (αποβιώσαντος το 1890 στην Αθήνα)